lectuur: frankenstein

enkele zinnen uit "FRANKENSTEIN"

Over de jaren verspreid heb ik op deze blog

al erg veel gezeverd

over Mary Shelley,

de schrijfster van Frankenstein,

en ook soms wel over sommige Frankensteinfilms; maar eigenlijk nog nooit echt

met enige noembare focus

op de tekst van het boek zelf. Daar komt nu bij deze verandering in, - applaus!...

CALEB WILLIAMS

Zo zijn Victor Frankenstein en het Monster dus aan de wereld voorgesteld. Eerst het ondode Monster, dat zich haastig aan het verwijderen is, vervolgens de reeds halfdode Victor, die bezig is, het Monster achterna te rennen.

    De beweging van het hele boek is deze: eerst, als een inleiding, achtervolgt Victor het Monster (in die zin, dat hij het überhaupt, en vurig, wil proberen te creëren); maar algauw wordt hijzelf jarenlang door het monster achtervolgd, dat is de hoofdmoot van het verhaal; en ten slotte, op het einde, jaagt hij weêr zelf op het Monster, dat van hem wegrent, letterlijk tot aan het eind van de wereld.

    Met het thema van zo'n oneindige, levenslange achtervolging tussen twee mensen, heeft Shelley kennis kunnen maken dankzij haar eigen vader, Godwin, die, behalve polemist, pedagoog en boekhandelaar, ook romancier was, toch zeker in zijn vroege jaren, toen hij ondermeer, in 1794, het boekje "De Avonturen Van Caleb Williams" publiceerde. In deze "politieke Gothic novel" ontdekt een secretaris van Graaf Falkland een ontzettend geheim van zijn baas; hij vlucht weg, maar de Graaf snelt hem achterna. Dit, tot in de verste wildernis. Geen wonder dus, dat Shelley haar boek oorspronkelijk, zelf anoniem blijvend, opdroeg aan "William Godwin, auteur van Political Justice, Caleb Williams, etc." De beide boeken zijn het verslag van een achtervolging. Caleb Williams heeft éigenlijk veel bewondering voor Graaf Falkland, die hij als z'n vader beschouwt, en wanneer hij die voor het gerecht daagt, gaat hij éigenlijk ten onder aan gevoelens van spijt. Precies gelijkaardig, erkent het Monster Victor als zijn creator. Wanneer Victor helemaal op het einde van alles komt te overlijden, heeft voor het Monster het leven geen zin meer.

DUBBELGÄNGER

Victor en het Monster zijn elkaârs tegenhanger. Als ultieme vijanden kunnen zij niet zonder elkaar, ze hangen aan elkaar vast. Vooral in zijn koortsachtige streven om het Monster voor de buitenwereld geheim te houden, is dit boek zowat dé blauwdruk voor misschien de grootste dubbelgangers-fictie ooit, Stevensons "Doctor Jeckyll And Mister Hyde" (1886). Ook de meeste klassieke superhelden (Superman, Spider-Man, de Hulk, ...) hebben een identiteit te verbergen, waardoor zij zich fundamenteel eenzaam weten.

    Toch is de ergst denkbare lezing van het boek Frankenstein wel de zuiver psychologische lezing, waarbij het Monster dan niet meer zou zijn dan een soort hallucinatie, een "afsplitsing van het onderbewuste" van Victor (dat is het soort lezing waar de allereerste verfilming voor tekent, dwz die van Edion.) Dit wil dan echter zeggen, dat je op het einde van het gehele leesboek als betoverd lezer tot de conclusie zou moeten komen, dat het "allemaal maar een droom" is geweest - hét failliet van de vertelkunst!

    

GOETHE EN DE DOPPELGÄNGER IN DE TIJD

In de litteratuurwetenschap bezigt men gangbaar de duitse term "doppelgänger", dankzij de Duitse romanticus Jean-Paul (1763-1825)(zie: prent), die er als eerste meê op de proppen kwam. De meest indrukwekkende dubbelganger in het echte leven (al dan niet écht authentiek), komt natuurlijk van Goethe, zoals die er in zijn monumentale autobiographie "Waarheid En Dichting", in hoofdstuk 11, over schrijft, zijn eigen, waarachtige dubbelganger te hebben gezien. Na een hartverscheurend afscheid van zijn geliefde Frederike, beweegt Goethe zich weg van haar, gezeten te paard; algauw komt een ander ruiter te paard hem in tegengestelde richting te passeren. Niet met zijn lichamelijke oog, maar met zij geestesoog ziet Goethe dat hijzélf die andere persoon is, maar dan in kleêren die hijzelf nooit had gedragen. Zeer spookachtig... Schrander wordt de Doppelgänger hier gedefinieerd als één en dezelfde persoon - maar dan ontdubbeld door de tijd. Die ander ben jijzelf - maar dan op een ander moment in de geschiedenis.

    Het krioelt natuurlijk van dubbelgangers in de letteren; het personage is ook een dubbelganger van de schrijver, dat alleen al; maar aankruisenswaardig is zeker de dubbelganger in "Promotheus Unbound", een werk van Mary's echtgenoot Percy Shelley. In dit voor hedendaagse lezers wel moeilijk te consumeren gedicht komt het hoofdpersonage Zoroaster op een ogenblik zichzelf tegen, wandelend door een grote tuin.

SPOILER ALERT

Om te voorkomen dat deze uiteenzetting nu toch wél, nolens volens, een samenvatting zou worden van het Frankenstein-verhaal, springen we morgen meteen over naar het éinde van het boek, en pas later naar een telbaar aantal passages in het midden. Voor mensen van mijn generatie, geboren rond het jaar 1971, was de "spoiler" nog iets vermijdenswaardigs, inderdaad iets dat "verbrodt", maar voor lezers die vandaag prille tieners heten, zo heb ik gemerkt, is de uitkreet "spoiler alert" juist een meerwaarde geworden; dié gezwinde generatie schijnt er juist tuk op als van bepaalde verhalen het einde, zelfs zo snel als maar kan, wordt verklapt. En da's een zeer goeie zaak; de depreciatie van het plot, zou de opwaardering van de alinea kunnen behelzen (let wel: inderdaad met de nadruk op zou...)