artikel

precies zes jaar geleden schreef ik voor het blad van de opera van antwerpen een kranten-artikel over bizet. toch wel... in de vlaamse opera speelde toen "de parelvissers", vandaar...

DE PARELS VAN BIZET

Voor negentiende eeuwse romantische kunstenaars was het niet ongebruikelyk, hun werk onvoltooid te laten. De voltooiing zou immers een belediging zyn voor hun aspiraties, zo goddelyk dat ze per definitie niet zouden kunnen materialiseren. Vooral in zyn jonge jaren, toen hy, als Paryzenaar geboren, het goede leven leidde in Rome, Napels en Venetië, ving de onvolprezen componist Georges Bizet (1838-1875) het ene megalomane project na het andere aan, zonder dat er veel van in huis kwam. Maar zyn grootste werk dat onvoltooid bleef, was zyn leven zelf. Depressief om zyn gebrekkige succes en getormenteerd door chronische keelpynen, ging de veelroker Bizet op de eerste dag van juni toch even zwemmen in de Seine; de volgende middag kreeg hy een hartaanval, en nog eens twee dagen daarna stierf hy, op 36-jarige leeftyd. Zyn goeie vriend, de componist Charles Gounod, zonk tydens zyn begrafenisrede op Père-Lachaise in elkaâr van verdriet. Hy stelde dat Bizet was gestorven nét op het moment dat hem eindelyk erkenning tegemoet zou zyn gekomen. Een plausibele voorspelling; hoewel Bizet by leven nooit overdreven op handen werd gedragen, bleek hier nu toch, rond zyn grafkist, een flinke vyfhonderdtal liefhebbers op de been.

Drie maanden eêr, maart 1875, was Bizets laatste meesterwerk in première gegaan: de legendarische opera Carmen. De reactie van het publiek was lauw geweest, en die van de pers byna unaniem vyandig. Slechte smaak! Obscure vertelling! Anti-melodieus! En vooral: immoreel! Hoe durfden Bizet en zyn librettisten voor hun hoofdrol zo'n lichtzinnige zigeunervrouw ten tonele voeren - in plaats van, zoals gebruikelyk, een eerbare, lydzame dame! Maar één seizoen later, by het heengaan van Bizet, waren alle kranten het erover eens: met deze pur sang romanticus, ook winnaar van vele pryzen, was het land, tot ieders verdriet, een waarachtig genie verloren.

Het was byzonderlyk van die opera Carmen dat het publiek nu geen genoeg meer kon krygen, en in het kielzog van dat aangroeiende succes, overal in Europa, werden ook de eêre werken van Bizet onder de loep genomen. Geen enkele van zyn muziekstukken zou Carmen naar de kroon steken, maar ook Bizets opera De parelvissers, meer dan tien jaar ouder dan Carmen, werd kort na zyn dood opnieuw opgevoerd. Toen hy nog leefde, hadden de mensen er weinig oren naar, en was de pers zo mogelyk nog negatiever geweest. "In het libretto zaten geen vissers, in de muziek zaten geen parels!" zo schreef De Figaro daags na de première. Het werd de componist ook kwalyk genomen dat hy, tydens het applaus, ook zelf op het podium was verschenen -"Dat mogen alleen de allergrootsten!" jammerde de krant Le Ménestrel.

Deze miskenningen vielen hem zwaar. Bizets jonge levensjaren waren een en al belofte. Als kind van een muzikantenfamilie kon hy reeds op zyn tiende naar het Conservatorium. Algauw won hy de prestigieuze Prix de Rome. De Paryse muziekscène was midden negentiende eeuw feitelyk een conservatief bastion, maar de opdracht om De parelvissers te schryven, was gekomen van de enige meer experimentele muziektempel in de Franse hoofdstad: het Theatre Lyrique, waar kort tevoren ook de opera Faust van Gounod het daglicht zag. Maar om De parelvissers af te breken, hoefde je niet eens persé van kwaaie wil te wezen. Het verhaal, over twee vrienden in Sri Lanka die elkaâr trouw zweren, na te hebben geruzied om een gemeenschappelyke geliefde, is flinterdun, en hangt aan elkaâr van onwaarschynlyke toevalligheên. Het einde van het oorspronkelyke versie was zo weinig bevredigend, dat het tot zesmaal toe werd herschreven, zelfs toen de musici al waren beginnen te repeteren. Een van de twee auteurs die voor het libretto tekenden, was de veelschryver Fernand Cormon, en die becommentarieerde nadien zelf:"Als ik geweten had wat voor byzonder musicus die Bizet wel was, dan zou ik toch veel harder aan dat script gewerkt hebben." Je hebt een genie nodig om een genie te herkennen; de grote Berlioz hoorde in deze opera wel degelyk vonken van prachtige, originele inspiratie. Wat weinig baatte; na achttien optreêns werd De parelvissers weêr afgevoerd, klaar voor de vergetelheid.

De revival van deze bepaald exotische, feëerieke opera, in de nasleep van die eeuwige hit Carmen, ging met vele ups en downs. Het hielp niet dat de originele partituren verloren waren gegaan, door het zeer slordige beheer van zyn weduwe, Geneviève Bizet. Lange tyd beschikten we alleen over de notities voor zang en piano. Decennialang waren er pogingen, de originele opera te reconstrueren - een doorbraak kwam er pas in de jaren negentig, toen Bizets originele aantekeningen voor de regie werden ontdekt. Al werd, in de loop van de voorbye anderhalve eeuw, de opera wellicht niet overdreven vaak integraal uitgevoerd, sommige fragmenten hebben het wel, sinds jaar en dag, tot heuse evergreens geschopt; het populaire lied "Comme autrefois", en nog meer het onvergetelyke duet, "Het parelvissersduet", waarvan zelfs in 1907 reeds een grammofoonopname werd gemaakt - door Ancona en de enige, echte Caruso. Deze walsende, krakende oude versie kan je horen op Youtube - een echt juweel!

De tragische, te vroeg gestorven Bizet heeft ooit wel eens verzucht:"Muziek - een prachtige kunst, een vervloekt beroep." Friedrich Nietzsche had echter gelyk toen hy de kunsten van Bizet als volgt omschreef:"Zyn muziek heeft de geur van zonnige klimaten, hun verkwikkende lucht, hun helderheid. Ze vertaalt een zintuiglykheid die we zonder hem niet hadden gekend."