over de canonisering; over de jy-vorm; over "brief aan myn rechter"
de bibliograaf van simenon schiet tekort wanneer hy ons alleen maar jaartallen opdist; misschien is simenon wel de enige romancier ter wereld by wie het noodzakelyk is om ons ook de màànd van iedere creatie of publicatie mede te delen; "la vérité sur bébé dongen" (januari 1942), "oncle charles s'est enfermé (maart 1942), la verve couderc (april 1942), "menages de mort" (april 1942), "les fils carnidaud" (november 1942); zyn tweehonderdtal onder pseudoniemen tot stand gekomen pulpromans niet meêgerekend, blyven daar nog steeds minstens 75 maigrets over, plus om en by de 116 romans durs; kortom: een toffe 200 boeken toch wel.
in knack las ik onlangs, van een anoniem
recensent, de langs de neus weg geponeerde mededeling:"Natuurlijk zijn al deze romans niet van gelijke kwaliteit." wie zo'n terzake doende mening verkondigt, zou minstens veertig procent van het oeuvre doorwaad moeten hebben, wat dus wil zeggen tachtig romans toch zeker; in het andere geval betreft dit slechts een meêjammeren met de wolven, toch? maar wellicht zouden de meeste gewone mensjes het eenvoudigweg niet kunnen aanvaarden, niet kunnen bevatten als iemand aan dit tempo wél zo goed als permanent kwaliteit zou leveren. wat als die kritiek nu eens oneerlyk is, wat als die 200 boekjes nu eens wél, elk op hun eigen manier, een oprecht uiterste aan inzet hebben gevergd?
nu,- okay; in ieder geval dringt zich aan de beschouwer van dit titanische oeuvre wel de angstige maar begrypelyke behoefte op aan een zeker reliëf. sommige boeken worden er daarom uitgelicht als soort van steunpilaar, als soort van uitkyktoren voor de gehele som.
en zo wordt dus "brief aan myn rechter" over het algemeen als een hoogtepunt ervaren. en dus ook door myn vriend, de francofiele lezer bart van loo (zie photootje...)
maar waarom van "brief aan myn rechter" zo'n hoge pet ophebben? het geschrift is, zoals de titel het al weêrgeeft, een brief (van een moordenaar) aan zyn rechter, zodat de lezer van het begin tot het einde de jy-vorm moet blyven tegenkomen, over zyn eigen kop heen. dat doet toch artificieel en gezwollen aan. in virtuoze korte verhalen werkt het wel eens ("herinneringen uit het ondergrondse" van de door simenon bejubelde dostojevski, of dichter by ons huis "keefman" van jan arends en/of "binnendoor naar beverlo" van jmh berckmans: tweemaal een brief van een psychiatrisch patiënt aan zyn dokter; niet ver af van "brief aan myn rechter", waar de epistelier net zo vaak uitroept "ik ben wél toerekeningsvatbaar!!"), in de dagbladpers is de jy-vorm, de artificiële open brief, afschuwelyk (byvoorbeeld de open brieven van arnon grunberg in humo; grunberg die zich in jy-vorm tot byvoorbeeld charles ducal richt, en jy die daar als lezer dertig alinea's lang in moet proberen te geloven...)
toevallig is die overdadige jy-vorm ook een terugkerend euvel in de maigrets, zoals overigens in wel meer klassieke detectives; op het einde van een roman verwacht je een climax, maar by detective maigret kryg je daar maar al te vaak, in plààts van een climax, een treurig langdurige reconstructie-van-de-feiten, tentoongespreid door de detective, gericht aan niemand minder dan de dader. byvoorbeeld bladzyden en bladzyden lang op het einde van "het monster van montmartre": "U hebt bewezen dat u schrander bent," zegt maigret tegen de moordenaar. "U hebt een buurt uitgezocht waarvan u elk hoekje kent, zoals alleen mensen haar kennen die er als kind hebben gewoond. U hebt een geruisloos wapen uitgekozen, en tegelykertyd een wapen dat u, op het ogenblik dat u toesloeg, een fysieke voldoening verschafte. U had behoefte aan een gebaar van woede, van geweld. U had de aandrift om te vernietigen, en ook te voelen dat u vernietigde. U stak met uw mes en dat was nog niet voldoende..." Et cetera, het gaat zo meer dan acht bladzyden door.
maar waarom van "brief aan myn rechter" zo'n hoge pet ophebben? het geschrift is, zoals de titel het al weêrgeeft, een brief (van een moordenaar) aan zyn rechter, zodat de lezer van het begin tot het einde de jy-vorm moet blyven tegenkomen, over zyn eigen kop heen. dat doet toch artificieel en gezwollen aan. in virtuoze korte verhalen werkt het wel eens ("herinneringen uit het ondergrondse" van de door simenon bejubelde dostojevski, of dichter by ons huis "keefman" van jan arends en/of "binnendoor naar beverlo" van jmh berckmans: tweemaal een brief van een psychiatrisch patiënt aan zyn dokter; niet ver af van "brief aan myn rechter", waar de epistelier net zo vaak uitroept "ik ben wél toerekeningsvatbaar!!"), in de dagbladpers is de jy-vorm, de artificiële open brief, afschuwelyk (byvoorbeeld de open brieven van arnon grunberg in humo; grunberg die zich in jy-vorm tot byvoorbeeld charles ducal richt, en jy die daar als lezer dertig alinea's lang in moet proberen te geloven...)
toevallig is die overdadige jy-vorm ook een terugkerend euvel in de maigrets, zoals overigens in wel meer klassieke detectives; op het einde van een roman verwacht je een climax, maar by detective maigret kryg je daar maar al te vaak, in plààts van een climax, een treurig langdurige reconstructie-van-de-feiten, tentoongespreid door de detective, gericht aan niemand minder dan de dader. byvoorbeeld bladzyden en bladzyden lang op het einde van "het monster van montmartre": "U hebt bewezen dat u schrander bent," zegt maigret tegen de moordenaar. "U hebt een buurt uitgezocht waarvan u elk hoekje kent, zoals alleen mensen haar kennen die er als kind hebben gewoond. U hebt een geruisloos wapen uitgekozen, en tegelykertyd een wapen dat u, op het ogenblik dat u toesloeg, een fysieke voldoening verschafte. U had behoefte aan een gebaar van woede, van geweld. U had de aandrift om te vernietigen, en ook te voelen dat u vernietigde. U stak met uw mes en dat was nog niet voldoende..." Et cetera, het gaat zo meer dan acht bladzyden door.
die jy-vorm in "brief aan myn rechter" is minder belachelyk, ze past immers wel in het gevoelen van onbegrip dat de briefschryver beklemt, maar de langdurigheid ervan doet gezwollen aan; zo belangryk als briefschyver zich wil voordoen aan de rechter, zo krampachtig schynt tegelyk ook simenon zelf zyn lezers persé te willen boeien. in het verlengde daarvan ook de vele uitroeptekens in dit boek, "Wat een idioot! Wat een opgeblazen, zelfvoldane idioot!" (blad 308), et cetera. het werkt tegengesteld aan meêslepend.
ja, "brief aan myn rechter" werpt wel een licht op simenons autobiografie; de vroege dood van zyn vader (zeer ontroerende, summiere passage), zyn grimmige, neen benauwende, neen verstikkende ménage-a-trois (bladzyde 410: de hoofdfiguur zyn maitresse, die als secretaresse by hem en zyn vrouw inwoont, ligt in haar slaapkamer vlak naast die van hen; iedere nacht, vlak voor zy gaat inslapen, geeft zy een kuchje; teneinde hem op die manier in het geheim een goeie nacht te wensen. brrr...) maar: op die manier zyn praktisch àlle zogezegd fictieve romans van simenon autobiografisch. en ja: ook hier van die meesterlyke miniatuurtjes, drie zinnetjes waarin een gehele kosmos resoneert:"Naarmate de tyd verstreek, kreeg ik hoe langer hoe meer de indruk dat ik myn leven verspilde. De ramen van myn spreekkamer, waar ik myn recepten uitschryf, zien uit op de tuin, waarvan de zwarte struiken in stilte stonden uit te lekken. In het raam van myn praktyk zit matglas en je hebt de hele dag kunstlicht nodig." na zo één alinea weet je ongeveer alles. hoe scherp het detail daar, in een oeuvre dat voorts de adjectieven juist schuwt, dat die struiken in die tuin zwart zyn!... awaaah...
toch is die "brief aan myn rechter" dus eerder een laagvlieger dan een hoogvlieger. dus: ziedaar het doelverdwaasde van canonisering. dat zal je àltyd zien, kyk er alle mogelyke "top honderden" maar eens op na.
een àndere lievelings-simenon van bart van loo, myn vriend, is dan weêr het boekje geheten "de teddybeer". "de teddybeer" is dan weêr een geschrift dat gangbaar juist nooit tot de meesterwerken wordt geteld. morgen , te woensdagnacht, zullen we dàt dan eens nader bekyken, zeer interessant...
Geen opmerkingen:
Een reactie posten